I- GİRİŞ

Bilindiği üzere, Anayasa'nın 6l. maddesinde "Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır. Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir." amir hüküm yer almaktadır.

Anayasa'nın bu hükmü gereği, 506 sayılı Kanun'a göre SSK'lılara, 1479 sayılı Kanuna göre Bağ-Kurlulara ve 5434 sayılı Kanuna göre de Emekli Sandığına tabi çalışanlara farklı şartlarda aylık ve gelirler bağlanmakta idi. 5510 sayılı Kanun'un 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmesi ile bundan sonra gelir ve aylıklar  bu kanuna göre bağlanacaktır.

Sigortalılara ve hak sahiplerine  5510 sayılı Kanuna göre bağlanacak aylık ve gelirlerin birden fazla olması durumunda hangisi ya da hangileri bağlanacaktır?, Şartları nelerdir?, aylık ve gelir arasında ne gibi farklar vardır?

Bütün bu sorular makalede cevaplanmaya  çalışılacaktır.

II- AYLIK VE GELİRİN TANIMI

5510 Sayılı Kanun'un 3. maddesinde aylık ve gelir tanımlanmıştır. Buna göre;

Gelir; İş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine yapılan sürekli ödemedir. Yani, sigortalıların iş kazası veya meslek hastalığı sonrası malûllük şartlarını taşımaması halinde çalışamadığı süre boyunca kendilerine sürekli iş göremezlik geliri bağlanması, ölümü halinde ise hak sahiplerine gelir bağlanmasıdır.

Aylık;  Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile vazife malûllüğü halinde yapılan sürekli ödemedir. Yani, sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, 5510 sayılı Kanun'un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60'ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60'ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalılara malûllük, yaşlılık(normal emeklilik) ve ölen sigortalının hak sahiplerine(ölüm aylığı bağlanma şartlarını taşıyan) ölüm aylığı bağlanmasıdır. 

II-BİRDEN FAZLA AYLIK VE GELİRİN BİRLEŞMESİ

5510 sayılı Kanun'un 54. maddesinde sigortalılara ve hak sahiplerine bağlanacak aylık ve gelirlerin birleşmesi durumu açıklanmıştır.

A- UZUN VADELİ SİGORTA KOLLARI AÇISINDAN AYLIK VE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ

•  Hem malûllük hem de yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıya, bu aylıklardan yüksek olanı, aylıklar eşitse yalnız yaşlılık aylığı,
•  Malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı ile birlikte, ölen eşinden dolayı da aylığa hak kazanan sigortalıya her iki aylığı,
•  Ana ve babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara, yüksek olan aylığın tamamı, az olan aylığın yarısı,
•  Birden fazla çocuğundan aylığa hak kazanan ana ve babaya en fazla ödemeye imkân veren ilk iki dosyadan yüksek olan aylığın tamamı, düşük olan aylığın yarısı,
•  Hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak aylığı,
•  Bu Kanuna göre vazife malûllüğü aylığı almakta iken, tekrar sigortalı olanlardan hem vazife malûllüğüne hem de malûllük aylığına hak kazananlara bu aylıklardan yüksek olanı, aylıkları eşitse yalnızca vazife malûllüğü aylığı, bunlardan hem vazife malûllüğü hem de yaşlılık aylığına hak kazananlara, bu aylıkların her ikisi,
•  Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de aylığa hak kazananlara tercih ettiği aylığı

bağlanır.

B- KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI AÇISINDAN AYLIK VE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ

•  Sürekli iş göremezlik geliriyle birlikte ölen eşinden dolayı da gelire hak kazanan eşe her iki geliri,
•  Ana ve babadan ayrı ayrı gelire hak kazananlara, yüksek olan gelirin tamamı, az olanın yarısı,
•  Birden fazla çocuğundan gelire hak kazanan ana ve babaya, en fazla ödemeye imkân veren ilk iki dosyadan yüksek olan gelirin tamamı, düşük olan gelirin yarısı,
•  Hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm gelirine hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak geliri,
•  Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de gelire hak kazananlara tercih ettiği geliri

bağlanır.

C- MALÛLLÜK, YAŞLILIK, ÖLÜM SİGORTALARI VE VAZİFE MALÛLLÜĞÜ İLE İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SİGORTASINDAN HAK KAZANILAN AYLIK VE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ

•  Sigortalıya veya hak sahibine bu aylık veya gelirlerden yüksek olanın tamamı, az olanın yarısı,
•  Eşitliği halinde ise iş kazası ve meslek hastalığından bağlanan gelirin tümü, malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığının yarısı

bağlanır.

Bir kişide ikiden fazla gelir veya aylık birleştiği takdirde, bu gelir ve aylıklardan en fazla ödemeye imkân veren iki dosya üzerinden gelir veya aylık bağlanır, diğer dosya veya dosyalardaki gelir ve aylık hakları durum değişikliği veya diğer bir dosyadan gelir veya aylığa hak kazanıldığı tarihe kadar düşer.

Yukarıda detaylı olarak verilen bilgileri bir tablo ile özetlersek;

Kısaltmaların Açıklaması;

M: Malûllük, Y: Yaşlılık, E: Eş, E1: Birinci eş, E2: İkinci eş, VM: Vazife malûllüğü, A: Ana, B: Baba, Ç1: Birinci çocuk, Ç2: İkinci çocuk, SİG: Sürekli iş göremezlik

III- SONUÇ

Sosyal devletin amaçlarından biri de, kısmen ya da tamamen çalışamamaları nedeniyle gelir kaybına uğrayarak muhtaç duruma düşebileceklere, insan onuruna yaraşır hiç olmazsa asgarî geçim düzeyinde hayatlarını sürdürmeleri için gerekli olan geliri sağlamaktır. Devlet bu imkanları vatandaşlara sağlamak için sosyal güvenlik kurumlarını kurmuş ve bu kurumların işleyişlerini de prim sistemi üzerine bina etmiştir.  

İş kazası veya meslek hastalığı sonucunda çalışma gücünün bir kısmını ya da tamamını kaybeden, malûl ya da vazife malûlü olan veya ölen kişilerin hak sahiplerinin,  diğer kişilere oranla daha fazla sosyal güvenliğe, bakıma ve korunmaya ihtiyaçları olduğu açık bulunmakla birlikte bu ihtiyaçlar giderilmeye çalışılırken, Anayasa'nın 65. maddesinde yer alan "Devlet sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir" kuralı da gözetilerek gerekli düzenlemelerin yapılması zorunludur.

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu bir bütün olarak ele alındığında, iş kazalarıyla meslek hastalıkları sigortası ile malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları için kısmen sigortalıdan, kısmen de işverenden ayrı ayrı prim tahsil edilmesinin, Kurumca sağlanan hizmetlerle aktueryal dengenin birlikte korunması gereğinin sonucu olduğu ortaya çıkmaktadır.

Yukarıdaki tabloda özetlenen düzenlemeler de bu dengenin gözetildiği ve bazı aylık ve gelirlerin birleşmesi halinde, bir kısmının tamamı bir kısmının yarısı ya da tercihe göre belirlenen aylık veya gelirlerin bağlandığı görülmektedir. Sadece bu tabloda dikkat çeken husus eşlere bağlanan aylıklar kısmıdır. Eşlere, tabloda görüldüğü üzere iki aylık bağlanabilmektedir.